LDP/LDP/howto/linuxdoc/Turkish-HOWTO.sgml

<!doctype linuxdoc system>
<article>

<title>Turkish-HOWTO
<author>Görkem Çetin, <tt/gorkem@gelecek.com.tr/
<date>v1.0, 21 September 1999

<abstract>
Bu belge, Linux işletim sistemi altındaki Türkçe sorunlarına çözüm getirmek
amacıyla, mevcut Türkçe desteğinin nasıl kullanılabileceğini anlatıyor.
</abstract>

<toc>

<sect>Giriş
<p>
Bu belge, Linux ve bazı özel durumlarda UNIX işletim sisteminde Türkçe
kullanabilmek için gereken eklemeler hakkında okuyucuyu bilgilendirmek için
yazıldı. Türkçe'ye ait olan latin5, bir başka adıyla ISO8859-9 standardının,
Amerika ve bazı Avrupa ülkelerince kullanılan latin1 standardı ile aynı
olmaması nedeniyle sadece Linux değil, hemen hemen tüm işletim sistemlerinde
bu sorunu fazlasıyla yaşıyor olmalısınız. İleride ele alınacak konular
ile bu sıkıntıların pek çoğunu atlatacağınızı ümit ediyorum. Eğer metin
ekranda, X Window altında Türkçe yazamıyor ve okuyamıyorsanız, pine ve 
Netscape gibi uygulamalarda Türkçe karakterleri göremiyorsanız bizi izlemeye
devam edin.
<p>
Bu belgedeki çözüm denemelerimi Red Hat Linux ile yaptım.
Çalışmayan, eksik bilgi içeren ya da eklenmesinde fayda gördüğünüz bir
bölüm gördüğünüzde 
<htmlurl url="mailto:gorkem@gelecek.com.tr"
name="gorkem@gelecek.com.tr"> adresine bir ileti yollamanız 
yeterlidir. Özellikle diğer Linux dağıtımlarında yapılacak işlemler
farklı olabilir, bu nedenle çeşitli Linux dağıtımlarında karşılaştığınız
çözümleri bana gönderebilirsiniz.


<sect1>Sürüm değişiklikleri
<p>
<bf/Sürüm 1.0 :/ Turkish-HOWTO'nun yazılması. Hala belirli alanlarda Türkçe
sorunları yaşadığımdan dolayı bu belgenin 1.0 sürümde kalmayacağını ümit
ediyorum. Dosya, birtakım alanlarda eksiklikler içerebilir. Burada görmek
istediğiniz ne varsa bana bir ileti gönderin. Tüm mektuplarınıza cevap
vermeye çalışacağım.

<p>

<sect>HOWTO belgeleri 

<p>
Linux'un HOWTO belgeleri, Linux meraklıları tarafından biraraya getirilmiş
ve hepsi belirli bir konuyu ele alan inceleme yazılarından oluşuyor. Hem
teorik, hem de pratik çözümler içeren bu belgeleri tüm Linux
kullanıcılarının okumalarını tavsiye ederim.

<sect1>Tüm HOWTO belgelerini nerede bulabilirim?
<p>

<itemize>

<item> Dağıtımla birlikte : Eğer çalışır durumda bir Linux dağıtımınız
varsa, bazı durumlarda güncelliğini kısmen yitirmiş, ancak değerli bilgiler
içeren belgelere <tt>/usr/doc</tt> dizininden erişebilirsiniz. Buradaki
HOWTO dizini altında ise tahmin edebileceğiniz gibi HOWTO
belgelerini bulabilirsiniz. 

<item> Eğer HOWTO belgelerini kurmamışsanız, ya da elinizde bir Linux
dağıtımı yoksa en yakın sunsite arşivinden de bu belgeleri almanız mümkün:
<url url="www.metu.edu.tr/ldp/HOWTO" name="www.metu.edu.tr/ldp/HOWTO">

</itemize>

<sect2>Türkçe-NASIL belgeleri

<p>

Bazı HOWTO belgelerinin çevrilmesi sonucu oluşturulan Türkçe Linux-NASIL
sayfalarına <url url="http://www.linux.org.tr" name="www.linux.org.tr">
adresinden ulaşabilirsiniz.

<sect3>Diğer Türkçe kaynaklar

<p>
<itemize>
<item>Türkiye Linux Kullanıcıları Grubu, <url 
url="http://www.linux.org.tr" name="www.linux.org.tr">
<item>Gelecek Bilişim ve İletişim A.Ş, <url url="http://www.gelecek.com.tr"
name="www.gelecek.com.tr">
</itemize>

<p>
Haber öbekleri : 

<p>

<itemize>
<item> news.pcmagazine.com.tr (pcmag.linux)
<item> news.istanbul.edu.tr (tr.bilgisayar.isl-sistemleri.linux)
</itemize>

<p>

Kitaplar : 

<p>
Türkiye'de Linux ile ilgili çıkmış tüm yayınlara
<url url="http://www.gelecek.com.tr" name="www.gelecek.com.tr">
adresinden ulaşabilirsiniz.


<sect>Klavye ayarları
<p>
Bu bölümde, metin ekranda Türkçe yazmak için gerekli programları
inceleyeceğiniz. Bunlardan ilki, bilgisayara Türkçe klavye tuş takımı
haritasını gösterecek olan <tt>loadkeys</tt> komutudur. <tt>loadkeys</tt>
komutu ve uygun bir Türkçe klavye dağılımı haritası yardımıyla istediğimiz
bir Türkçe klavyeyi (Q Türkçe, F Türkçe gibi) yükleyebiliriz.
<p>

<sect1>Klavye tuş takımı yüklenmesi

<p>

<tt>loadkeys</tt> komutunun kullanımı çok basittir. Dağıtımınızda bulunan ve
<tt>/usr/lib/kbd/keymaps/i386</tt> dizini altına yerleştirilmiş olan klavye
haritalarından bir tanesini seçin. Aslında klavye haritalarının adını
bilmek zorunda değilsiniz, burada kullanabileceğiniz dosyaları ve ne
tip bir klavyeyi yüklediklerini görebilirsiniz:

<p>

<itemize>
<item> trq.map : Türkçe Q klavye
<item> trf.map : Türkçe F klavye
<item> tralt.map : Bu klavye ile, ALT tuşu ile birlikte bastığınız bir
karakterin karşılığı olan Türkçe karakter ekranda belirecektir. Örnek olarak
ALT ve "c" karakterlerine bastığınız zaman "ç", ALT ve "G"
karakterlerine bastığınızda ise "Ğ" harfi görülecektir. Bu klavye dağılımı,
Q klavyeye alışkın, ancak arada bir Türkçe yazmak isteyenler için ideal 
görününüyor. Ancak hızlı kullanmak için biraz zaman istiyor.
</itemize>

<p>

Şimdi <tt>loadkeys</tt> komutunu birkaç örnekte kullanalım:
<p>

<tscreen><verb>
$ loadkeys trq.map                 (Türkçe Q klavye haritasını yükle) 
$ loadkeys trf.map                 (Türkçe F klavye haritasını yükle) 
$ loadkeys tralt.map               (Türkçe F klavye haritasını yükle) 
</verb></tscreen>

Eğer normal US klavye haritasına dönmek isterseniz, defkeymap klavye
eşlem dosyasını kullanın.

<tscreen><verb>
$ loadkeys defkeymap
</verb></tscreen>

Yapılan tüm işlemler tüm sistemde etkin olacaktır. Bir kullanıcı çalışma
yaptıktan sonra sistem kapanıncaya, ya da başka bir klavye dağılımı
yüklenince değin klavye düzeni aynı kalır.

<p>

Not: Çoğu Linux dağıtımlarında bulunan kbd paketi sistemde kullanılabilecek
klavye eşlem (dağılım) dosyalarını ve yazıtiplerini içerir. Son
zamanlarda, diskten tasarruf sağlamak amacıyla hem yazıtipi, hem de
klavye eşlem dosyaları sıkıştırılarak kullanılmaktadır. Bu tip sıkıştırılmış
dosyaların sonu .gz ile biter (örneğin <tt>trq.map.gz</tt>). 
<tt>loadkeys</tt> ve <tt>setfont</tt> komutları herhangi bir sorunla
karşılaşmadan bu dosyaları okuyabilecek ve gerekli işlemleri yapacaktır.



<sect1>Bu tuştakımlarını nerede bulabilirim?

<p>
Eğer kullandığınız dağıtımda trq.map, trf.map ya da tralt.map klavye eşlem
dosyalarını bulamıyorsanız ve yukarıdaki komutları işlerken hata mesajı
alıyorsanız, <url url="ftp://ftp.gelecek.com.tr/pub/turkce" 
name="ftp.gelecek.com.tr"> adresinden bu dosyaları
indirmeniz mümkündür.

<p>

Dilediğiniz klavye düzenini, Red Hat dağıtımında yeralan
/etc/sysconfig/keyboard dosyasına ekleyebilirsiniz. Kullanabileceğiniz
dosya isimlerinden bazıları trq, trf ve tralt'tır.

<sect> Metin ekran (konsol) yazıtiplerinin yüklenmesi

<p>

Metin ekranda Türkçe görebilmek için birkaç işleme daha ihtiyacımız
var. Bunlardan ilki Türkçe karakterleri içeren yazıtiplerinin
yüklenmesi. Bir yazıtipini yüklemek için <tt>setfont</tt> komutunu kullanıyoruz.

<tscreen><verb>
$ setfont latin5u-16.psf.gz
</verb></tscreen>

Yukarıdaki komut <tt>/usr/lib/kbd/consolefonts</tt> dizini altındaki
latin5u-16.psf.gz yazıtipi dosyasını yükledi. Bu dizin altında yeralan, ya
da yukarıda belirttiğim ftp adresinden indirdiğiniz ve adı
latin5 ile başlayan tüm yazıtipleri Türkçe karakterler içerir. Birkaç
deneme de siz yapın. Özellikle latin5u-12 ve latin5u-14 dosyaları daha
küçük yazıtipi içerir ve ekranda aynı anda daha çok karakter görüntüleyerek
çalışma alanınızı genişletir.

<p>

Metin ekranda kullanabileceğiniz tüm Türkçe yazıtiplerini
<url url="ftp://ftp.gelecek.com.tr/pub/turkce" 
name="ftp.gelecek.com.tr"> dizini altında bulabilirsiniz.

<p>

<sect1>Son düzeltmeler
<p>
Atılması gereken birkaç adım daha kaldı. Önce /etc/inputrc dosyası içine
aşağıdaki satırları ekleyin. Eğer dosya yoksa kendiniz oluşturun.

<tscreen><verb>
set input-meta on
set convert-meta off
set output-meta on
</verb></tscreen>

Ardından /etc/profile dosyasının sonuna, aşağıdaki satırları ekleyin.

<tscreen><verb>
export INPUTRC=/etc/inputrc
</verb></tscreen>

Artık rahatlıkla bash komut satırı altında Türkçe yazabilir ve
okuyabilirsiniz. Yukarıda yapılan işlemleri eğer /etc/rc.d/rc.local
dosyasına eklerseniz, herkes için tanımlı bir klavye eşlem dosyası ve
yazıtipi yaratmış olursunuz:

<tscreen><verb>
setfont latin5u-16.psf
loadkeys trq.map.gz
</verb></tscreen>

<sect>Çeşitli uygulamalarda Türkçe kullanımı

<p>

<sect1> Pine

<p>

Pine ile Türkçe ileti göndermek ve almak istiyorsanız, .pinerc dosyasında,
character-set değişkeninin karşısında, aşağıdaki değişikliği yapmanız 
gerekiyor:

<tscreen><verb>
# Reflects capabilities of the display you have. Default: US-ASCII.
# Typical alternatives include ISO-8859-x, (x is a number between 1 and 9).
character-set=ISO-8859-9
</verb></tscreen>

Yukarıdaki değişiklikleri yaptıktan sonra, pine ile kolayca Türkçe karakterler
içeren e-posta yollayabilirsiniz. 


<sect1> Netscape

<p>

Netscape'te yazıtipi seçimi için, Edit - Preferences - Appearance - Fonts
- For the Encoding menüsüne gidin ve buradan ``Turkish (iso-8859-9)''
seçeneğini işaretleyin. Daha aşağıda yeralan ``Use my default fonts,
overriding document-specified fonts'' seçeneğini işaretlemeniz halinde ise
Netscape, sadece sizin belirttiğiniz yazıtiplerini ekranda gösterecektir.
Yine de Netscape ile Türkçe yazıtiplerini görmekte sıkıntı çekerseniz View
-> Encoding -> Turkish (ISO-8859-9) seçeneğini işaretlemelisiniz.
<p>
Genel kural olarak yazıtipini seçmenize izin veren tüm yazılımlarda Türkçe
yazıtiplerini kullanabilirsiniz.
<p>

<sect1> KDE altında Türkçe

<p>

KDE pencere arayüzünün büyük bir kısmı Türkçeye çevrildi. 1.0 sürümünden
itibaren gelen Türkçe desteği ile pek çok uygulama yazılımını Türkçe
çalıştırabiliyorsunuz.

<p>

KDE altında, programların Türkçe çalışması ve mesajların Türkçe çıkması için
kcontrol programını çalıştırın. Sol tarafta yeralan Desktop - Language
menüsü içinde ilk dil olarak Turkish'i seçin. Bundan sonra açacağınız her
KDE programı, eğer destekleniyorsa Türkçe çalışacaktır.


<sect1> kvt

<p>

kvt, KDE ile birlikte gelen bir terminal emülasyon programıdır. kvt'de
kullanacağınız yazıtipini seçmek için, sırasıyla 

<itemize>
<item>Seçenekler - Yazıtipi menüsüne girin.
<item>Karakterler seçeneğinin yanındaki düğmeden iso-8859-9 seçeneğine
tıklayın.
<item>İsterseniz boy, tür ve diğer seçeneklere de gözatabilir ve bunları
değiştirebilirsiniz. Özellikle Courier yazıtipi en iyi görüntüyü
sağlayacaktır.
<item>kvt'ye geri dönün.
</itemize>

Artık kvt altında Türkçe yazabilirsiniz. Ancak X Window'da henüz Türkçe
karakterlerinizi tanıtmadıysanız yukarıda yazılanları yapmak mümkün olmaz.
Bunun için önce ``X Window Türkçe yazıtiplerinin yüklenmesi'' başlığı
altında yeralan yönergeleri izleyin.

<p>

kvt'nin yeni bir sürümünü kullanmanız halinde, önce kvt'yi çalıştırın, ardından
farenin sağ tuşuyla kvt üzerinde herhangi bir noktaya basın. Yukarıdaki 
maddeleri sırasıyla takip edin.

<p>

<sect1> GNOME altında Türkçe
<p>
GNOME masaüstü altında, özellikle gnome terminal altında yaşayabilmeniz
muhtemel Türkçe karakter sorununa çözüm için, aşağıdaki maddeleri uygulayın:

<p>

<itemize>
<item>Bir gnome terminal açın. GNOME panelinin (ekranın en altında) üzerinde
yeralan ekran görüntüsü üzerine tıklayabilirsiniz.
<item>Settings - Preferences içine girin. Font karşısındaki kutucukta,
halen kullanılan yazıtipi yeralmaktadır. Karşısındaki kutuya (Browse) tıklayın.
<item>Filter sekmesine tıklayın. Charset bölümünden ISO8859-9'u seçin. Ok'i
tıklayın.
<item>Ok diyerek son pencereden de çıkın. Şimdi gnome terminalde Türkçe
karakterleri görebileceksiniz.
</itemize>


<sect>Zaman dilimi ayarları

<p>

Türkiye, Greenwich'ten 2 saat ileride yeralan zaman dilimi kuşağı
içindedir. Bunu, bir e-posta aldığınız zaman iletinin en üst kısmında
yeralan +02:00 işaretinden de anlayabilirsiniz. Eğer hatalı bir zaman
diliminde yeralıyorsanız, yapılması gereken işlemler aşağıdadır. Alternatif
olarak, Red Hat ve Mandrake dağıtımlarıyla gelen timeconfig paketi
zaman dilimini ayarlamanız konusunda yardımcı olacaktır. 

<p>

Önce /etc/localtime saat ayarı dosyasını silin:

<tscreen><verb>
# rm /etc/localtime
</verb></tscreen>

Ardından, bu dosyayı bir sembolik bağ ile,
/usr/share/zoneinfo/Europe/Istanbul dosyasına bağlayın.

<tscreen><verb>
# ln -s /usr/share/zoneinfo/Europe/Istanbul /etc/timeconfig 
</verb></tscreen>

timeconfig paketinde ise sadece ``Turkey'' seçeneğini işaretleyin ve çıkın.
<p>
Eğer /etc/localtime dosyası yoksa, başta sendmail olmak üzere pek çok
programda hoş olmayan hata mesajları alırsınız.

<sect> X Window desteği

<p>

Metin tabanlı bir ekran altında Türkçe yazdıktan ve uygulamalarımızı
Türkçe yazıtipleriyle kullanmaya başladıktan sonra X Window altında
nasıl Türkçe yazılır ve okunur, görelim.

<sect1> X Window Türkçe yazıtiplerinin yüklenmesi
<p>

Öncelikle yapmamız gereken, Türkçe yazıtiplerinin X Window'a
tanıtılmasıdır. X Window açılırken, hangi yazıtiplerini yükleyeceğini
belirlemek amacıyla bazı öntanımlı dizinlere bakar. Bu dizinler,
<tt>/usr/X11R6/lib/X11/XF86Config</tt> dosyasında belirtilmiştir. 

<p>

RPM paketlerini kurabileceğiniz bir dağıtım kullanmanız halinde,
Türkçe yazıtiplerini ve klavye harita ek dosyasını yüklemişseniz,
işiniz çok kolay. Bu dosyaları yükleyip yüklemediğinizi bilmiyorsanız
aşağıdaki komutu çalıştırın.

<tscreen><verb>
# rpm -qa | grep ISO8859-9
XFree86-ISO8859-9-75dpi-fonts-2.1.2-1
XFree86-ISO8859-9-2.1.2-1
XFree86-ISO8859-9-100dpi-fonts-2.1.2-1
</verb></tscreen>

Yukarıdaki satırlara benzer bir çıktı almış olmanız gerekiyor (sürüm
numaraları farklı olabilir). Eğer almadıysanız Türkçe yazıtiplerini
kurmamışsınız demektir. Eğer Red Hat Linux kullanıyorsanız, CD'yi sürücüye
yerleştirip sırayla şu işlemleri yapın:

<tscreen><verb>
# mount /dev/cdrom
# cd /mnt/cdrom/RedHat/RPMS/
# rpm -i XFree86-ISO8859-9-75dpi-fonts-2.1.2-1
# rpm -i XFree86-ISO8859-9-2.1.2-1
# rpm -i XFree86-ISO8859-9-100dpi-fonts-2.1.2-1
</verb></tscreen>

Yazıtiplerini ve klavye eşlem dosyasını sisteminize kurduktan sonra bir
sonraki adıma geçin.

<p>

Şimdi, daha önce yarım bıraktığımız noktaya geri dönelim. X Window'un
yükleyeceği yazıtiplerinin bulunduğu dizinler <tt>/usr/X11R6/lib/X11/XF86Config </tt> dosyasında belirtiliyordu. 

<p>

Bu dosya içinde, aşağıdakine 

<tscreen><verb>
FontPath   "/usr/X11R6/lib/X11/fonts/misc/"
FontPath   "/usr/X11R6/lib/X11/fonts/75dpi/:unscaled"
FontPath   "/usr/X11R6/lib/X11/fonts/100dpi/:unscaled"
FontPath   "/usr/X11R6/lib/X11/fonts/Type1/"
FontPath   "/usr/X11R6/lib/X11/fonts/Speedo/"
</verb></tscreen>

ya da buna 

<tscreen><verb>
FontPath    unix/-1
</verb></tscreen>

benzer satırlar göreceksiniz.
<p>
Bu satırların en başına, kurduğumuz Türkçe yazıtipleri neredeyse o
dizinin adını yazıyoruz. Red Hat Linux 6.0'dan itibaren Türkçe yazıtipleri
<tt>/usr/share/fonts/ISO8859-9</tt> dizinine kuruluyor. Bu dizin patikasını
XF86Config dosyasının en üstüne ekleyelim. Tüm Türkçe yazıtipleri kurulmuşsa
<tt>/usr/share/fonts/ISO8859-9</tt> dizini altında aşağıdaki dosyaları
görebilirsiniz:

<tscreen><verb>
# ls -al /usr/share/fonts/ISO8859-9/
total 17
drwxr-xr-x   5 root     root         1024 Feb 13 19:04 .
drwxr-xr-x  11 root     root         1024 Feb 15 18:46 ..
drwxr-xr-x   2 root     root         6144 Feb 13 19:04 100dpi
drwxr-xr-x   2 root     root         6144 Feb 13 19:04 75dpi
drwxr-xr-x   2 root     root         1024 Feb 13 19:04 misc
</verb></tscreen>

Şimdi ISO8859-9 dizininde Türkçe yazıtiplerimizin bulunduğunu
<tt>/usr/X11/lib/X11/XF86Config</tt> dosyasında belirtelim. 

<tscreen><verb>
FontPath   "/usr/X11R6/lib/X11/fonts/ISO8859-9/misc"
FontPath   "/usr/X11R6/lib/X11/fonts/ISO8859-9/75dpi"
FontPath   "/usr/X11R6/lib/X11/fonts/ISO8859-9/100dpi"
FontPath   "/usr/X11R6/lib/X11/fonts/misc/"
FontPath   "/usr/X11R6/lib/X11/fonts/75dpi/:unscaled"
FontPath   "/usr/X11R6/lib/X11/fonts/100dpi/:unscaled"
FontPath   "/usr/X11R6/lib/X11/fonts/Type1/"
FontPath   "/usr/X11R6/lib/X11/fonts/Speedo/"
</verb></tscreen>

Tabi, bu dosyada "FontPath  unix/:-1" satırı varsa, ekleme yapacağınız üç
satırı da "FontPath   unix/:-1" satırının başına koymanız gerekiyor.

<p>

Şu anda yazıtiplerimizi sisteme tanıtmış durumdayız. X Window açılırken önce 
en üstteki FontPath bilgileri okunacaktır. 
<p>
Şimdi X Window'a girin. Netscape ile herhangi bir Türkçe dosyayı
görüntüleyebilirsiniz. 
<p>

<sect1>X Window altında Türkçe klavye kullanılması 

<p>

Sıra geldi klavye ayarlarının yapılmasına. Red Hat ile birlikte, Türkçe
klavye eşlem dosyaları da geliyor. Bu dosyalar, <tt>/usr/X11R6/lib/X11/etc</tt>
dizininde yeralıyorlar:

<tscreen><verb>
# cd /usr/X11R6/lib/X11/etc/
# ls -al xmodmap.*
-r--r--r--   1 root     root         4988 Oct 10 10:53 xmodmap.std
-rw-r--r--   1 root     root         2764 Oct  6  1998 xmodmap.tralt
-rw-r--r--   1 root     root         2316 Oct  6  1998 xmodmap.trf
-rw-r--r--   1 root     root         2316 Oct  6  1998 xmodmap.trq
</verb></tscreen>

Yukarıdaki dosyalar sırasıyla standart Amerikan klavye, alt Türkçe klavye, F
klavye ve Q Türkçe klavyeye karşılık geliyor. X Window'a girerken bu
klavyelerden bir tanesini aktif hale getirmemiz gerekiyor. Örnek olarak, Q
Türkçe klavyenin, X Window açılırken etkin olması için,
<tt>/home/kullanıcı-adı/.xinitrc</tt> dosyasına aşağıdaki satırı eklemelisiniz.

<tscreen><verb>
xmodmap /usr/X11R6/lib/X11/etc/xmodmap.trq 
</verb></tscreen>

<tt>.xinitrc</tt> dosyasına, kullandığınız pencere yönetecisini
çalıştıracak şekilde bir eklenti de yapmanız gerekecektir. Bu eklentiyi
de yaptıktan sonra dosyanın son hali aşağıdakine benzer bir hal alır:

<tscreen><verb>
xmodmap /usr/X11R6/lib/X11/etc/xmodmap.trq 
startkde
</verb></tscreen>

Tabi siz startkde yerine istediğiniz pencere yöneticisini çalıştıracak
şekilde bir komut yazabilirsiniz. 
<p>
X Window'a girdikten sonra da klavye haritasını değiştirmek mümkündür. Bunun
için yukarıda örneği bulunan <tt>xmodmap</tt> komutunu doğrudan xterm altında
çalıştırabilirsiniz.
<p>
X Window altında kullanılan klavye eşlem dosyalarından xmodmap.tralt, 
konsol ekranda kullanılan tr.alt dosyasından biraz farklılık gösteriyor.
Konsol altında, herhangi bir Türkçe karakteri bastırmak için ALT tuşunu
kullanırken, X Window altında ALT-GR tuşunu kullanmalısınız.
<p>
XFree86'daki güzel bir özellik de, konsolda kullanılan klavye eşlem
dosyasının aynısının, X Window açılırken de kullanılabilmesi. Bunun için,
<tt>/usr/X11R6/lib/X11/XF86Config</tt> dosyasında,

<tscreen><verb>
XkbDisable
</verb></tscreen>

şeklinde bir satırın bulunması gerekir.


<sect>Yapılacaklar

<p>

Nefesimin yettiği bir noktada, uluslararasılaştırma (i18n -
internationalizaton) ve yerelleştirme (l10n - localization) konularına da
girmek istiyorum. Bu sayede örneğin aynı kaynak kodu derleyerek, farklı
diller için farklı tarih gösterimleri sunabilirsiniz. Bir dosya içinde
sıralama yaparken "ç" karakterinin, "c"den hemen sonra gelmesini
sağlayabilirsiniz. i18n sayesinde bir yazılımın kullanışlığı çok
artar. KDE gibi güzel bir masaüstü paketini şimdi Türkçe kullanabiliyorsanız 
bunu i18n desteğine borçlusunuz.
<p>
Bunların yanında, sırada Star Office'in Türkçe ayarlarının yapılması
var. Sağolsun Sun Microsystems, Star Office'i serbest bırakarak Linux
kullanıcılarının çok gelişmiş bir ofis paketine sahip olmalarına yardım
etti. Bize de bu nimetten yararlanmak kaldı.
<p>
Sevgi, saygı, Linux 
</article>