1044 lines
31 KiB
Plaintext
1044 lines
31 KiB
Plaintext
Linux-Esperanto-HOWTO
|
|
Kelkaj helpindikoj por uzi Esperanton sub Linukso
|
|
Kompilita de Wolfram Diestel (wolfram@steloj.de) helpita de
|
|
aliaj.
|
|
v1.30, August 1999
|
|
____________________________________________________________
|
|
|
|
Table of Contents
|
|
|
|
|
|
1. Antauxvortoj kaj dankoj
|
|
|
|
2. Kodoj
|
|
|
|
2.1 koderoj deksesume
|
|
2.2 koderoj dekume
|
|
2.3 koderoj okume
|
|
|
|
3. Konzolo (teksta moduso)
|
|
|
|
4. Metamail
|
|
|
|
5. X-fenestra sistemo
|
|
|
|
5.1 Tiparoj
|
|
5.1.1 xfstt
|
|
5.1.2 xfsft
|
|
5.2 Tajpi E-signojn
|
|
|
|
6. KDE
|
|
|
|
7. Netscape Communicator
|
|
|
|
8. Xterm
|
|
|
|
9. Redaktiloj
|
|
|
|
9.1 Redaktiloj kun Latin-3/Unikod-subteno
|
|
9.2 Vi (Elvis, Vim)
|
|
|
|
10. Redakti per Emakso (Emacs)
|
|
|
|
10.1 Emakso 19.34
|
|
10.1.1 Vidi E-signojn
|
|
10.1.2 Tajpi
|
|
10.2 Emakso 20.* kaj MULE
|
|
|
|
11. Retposxto per Xfmail 1.3
|
|
|
|
12. Diskutgrupoj per Knews
|
|
|
|
13. TeX / LaTeX
|
|
|
|
14. Esperanto-subteno en internaciigitaj programoj
|
|
|
|
15. Esperanto-signoj en HTML-tekstoj
|
|
|
|
|
|
|
|
______________________________________________________________________
|
|
|
|
1. Antauxvortoj kaj dankoj
|
|
|
|
Cxar tiu cxi teksto estas verkita per linuxdoc-sgml, gxi ne povas uzi
|
|
esperantajn signojn.
|
|
|
|
La avantagxo estas, ke la teksto aperas en la HOWTO-kolekto (anstataux
|
|
en la mini-HOWTO-kolekto) kaj estas havebla en pluraj formoj (teksto,
|
|
TTT-teksto, Postskript-teksto, k.a.)
|
|
|
|
La malavantagxo estas, ke mi devas kodi la esperantajn signojn per la
|
|
x-maniero kaj el tio povus estigxi miskomprenoj cxe la agordekzemploj.
|
|
Nu, mi provas rimarkigi tion cxe la koncernaj lokoj.
|
|
|
|
Solvojn kaj gravajn informojn donis: Eduard Werner (Emakso 19.34,
|
|
TeX), Marko Rauhamaa (xmodmap, TeX, mailcap), Edmund Grimley Evans
|
|
(TeX, konzolo), Lee Sau Dan (setfont, Emakso 20, MULE, TeX), Richard
|
|
Hable (Vi, Xfmail, Knews, Netscape), Albert Reiner (TeX) kaj Axel
|
|
Belinfante (Wily, Sam). Dankon al ili kaj cxiuj aliaj, kiuj helpis
|
|
kompili tiun cxi dosieron.
|
|
|
|
Aktuala versio de tiu cxi dokumento trovigxas cxiam sub kielfari.sgml
|
|
<http://www.uni-
|
|
leipzig.de/esperanto/texte/bibl/kielfari/kielfari.sgml>, kielfari.html
|
|
<http://www.uni-
|
|
leipzig.de/esperanto/texte/bibl/kielfari/kielfari.html>.
|
|
|
|
|
|
2. Kodoj
|
|
|
|
Ekzistas tri internaciaj normoj por signokodoj, kiuj enhavas la
|
|
esperantajn signojn, la du kutime uzataj estas ISO-8859-3 (Latin-3)
|
|
kaj Unikodo (Unicode). La unua normo estas por okbitaj signoj kaj la
|
|
dua por deksesbitaj. Por povi transporti unikodajxojn tra okbitaj kaj
|
|
sepbitaj medioj ekzistas la kodoj UTF-8 kaj UTF-7.
|
|
|
|
|
|
Cxar Unikodo samtempe difinas koderojn por la signoj de cxiuj lingvoj
|
|
de la mondo, gxi ricevas pli kaj pli da subteno de
|
|
programarproduktantoj.
|
|
|
|
Alie ol ekz. Vindozo NT, Linukso interne uzas okbitajn kodojn. Subteno
|
|
de Unikodo precipe estas en sistemkomponentoj, kiuj zorgas pri eligado
|
|
de tekstoj sur la ekrano aux kiuj rilatas al intersxangxo de informoj
|
|
kun la ekstera mondo. Do estas iom da Unikodo en la konzolo, iom da
|
|
en X-fenestroj, iom da en la traktado de informoj venantaj per
|
|
retposxto aux el TTT kaj iom da rilate al dosiersistemoj de KKDoj
|
|
(Joliet-dosiersistemo). Ofte tiuj komponentoj uzas la okbitan
|
|
unikodformon UTF-8.
|
|
|
|
Cxar la subteno de Unikodo en Linukso estas iom malkohera, gxenerale
|
|
oni preferas ISO-8859-3. Sed supozeble la premisoj sxangxigxos gxis la
|
|
fino de 1999.
|
|
|
|
Ampleksajn informojn pri la unuopaj kodoj kun E-signoj en internaciaj
|
|
normoj kaj en specialaj programoj, vi trovas cxe Edmundo
|
|
<http://www.rano.demon.co.uk/esperanto-kodoj.html>.
|
|
|
|
Foje vi bezonas la eblecon konverti esperantajn tekstojn de UTF-8 al
|
|
Latin-3. Por tio vi povas uzi la sekvan Perl-programeton.
|
|
|
|
|
|
|
|
#!/usr/bin/perl
|
|
while (<>) {
|
|
s/\304\210/\306/g;
|
|
s/\304\211/\346/g;
|
|
s/\304\234/\330/g;
|
|
s/\304\235/\370/g;
|
|
s/\304\244/\246/g;
|
|
s/\304\245/\266/g;
|
|
s/\304\264/\254/g;
|
|
s/\304\265/\274/g;
|
|
s/\305\234/\336/g;
|
|
s/\305\235/\376/g;
|
|
s/\305\254/\335/g;
|
|
s/\305\255/\375/g;
|
|
print;
|
|
};
|
|
|
|
|
|
|
|
Por konverti en la alia direkto, intersxangxu la du kolumnojn inter
|
|
/../../.
|
|
|
|
Por presi Latin-3ajn tekstojn vi povas uzi solvon de Albert Reiner
|
|
<http://www.geocities.com/ResearchTriangle/Node/7900/texprL3.html>.
|
|
Temas pri simpla programeto en Perl uzanta TeX-on por la presado.
|
|
|
|
Pro kompleteco tie cxi ni donas ankoraux la koderojn de la E-signoj
|
|
laux la plej vastigxintaj normoj. UTF-8, kiu kodas unikodajn signojn
|
|
per okbitaj koderoj, estas ekzemple uzata en HTML-pagxoj.
|
|
|
|
|
|
2.1. koderoj deksesume
|
|
|
|
|
|
|
|
litero Latin-3 Unikodo UTF-8
|
|
-----------------------------
|
|
Cx C6 0108 C4 88
|
|
cx E6 0109 C4 89
|
|
Gx D8 011C C4 9C
|
|
gx F8 011D C4 9D
|
|
Hx A6 0124 C4 A4
|
|
hx B6 0125 C4 A5
|
|
Jx AC 0134 C4 B4
|
|
jx BC 0135 C4 B5
|
|
Sx DE 015C C5 9C
|
|
sx FE 015D C5 9D
|
|
Ux DD 016C C5 AC
|
|
ux FD 016D C5 AD
|
|
|
|
|
|
|
|
2.2. koderoj dekume
|
|
|
|
|
|
|
|
litero Latin-3 Unikodo UTF-8
|
|
-------------------------------
|
|
Cx 198 0264 196 136
|
|
cx 230 0265 196 137
|
|
Gx 216 0284 196 156
|
|
gx 248 0285 196 157
|
|
Hx 166 0292 196 164
|
|
hx 182 0293 196 165
|
|
Jx 172 0308 196 180
|
|
jx 188 0309 196 181
|
|
Sx 222 0348 197 156
|
|
sx 254 0349 197 157
|
|
Ux 221 0364 197 172
|
|
ux 253 0365 197 173
|
|
|
|
|
|
|
|
2.3. koderoj okume
|
|
|
|
|
|
|
|
litero Latin-3 Unikodo UTF-8
|
|
-------------------------------
|
|
Cx 306 0410 304 210
|
|
cx 346 0411 304 211
|
|
Gx 330 0434 304 234
|
|
gx 370 0435 304 235
|
|
Hx 246 0444 304 244
|
|
hx 266 0445 304 245
|
|
Jx 254 0464 304 264
|
|
jx 274 0465 304 265
|
|
Sx 336 0534 305 234
|
|
sx 376 0535 305 235
|
|
Ux 335 0554 305 254
|
|
ux 375 0555 305 255
|
|
|
|
|
|
|
|
3. Konzolo (teksta moduso)
|
|
|
|
Latin-3-tiparojn por la teksta moduso vi trovas sub la nomoj
|
|
/usr/lib/kbd/consolefonts/iso03.f?? Por funkciigi unu el ili tajpu
|
|
ekzemple:
|
|
|
|
|
|
setfont iso03.f16
|
|
|
|
|
|
|
|
Konzolaj tiparoj havas aux 256 aux 512 tipojn, tamen tiparo povas
|
|
havi, kaj prefere havu, unikodan indekson. La oficiala loko por
|
|
konzolaj tiparoj estas /usr/share/consolefonts, sed multaj distribuoj
|
|
ankoraux uzas /usr/lib/kbd/consolefonts. Utila tiparo estas ekzemple
|
|
LatArCyrHeb-16.psf, kiu enhavas multajn literojn el pluraj alfabetoj,
|
|
inkluzive de la esperantaj literoj. Por funkciigi tiun tiparon tajpu:
|
|
|
|
|
|
setfont LatArCyrHeb-16.psf
|
|
|
|
|
|
Konzolo povas funkcii per UTF-8 aux per okbita signaro, kaj eblas
|
|
sxalti inter la du modusoj per eskapokodoj. Por sxalti al la
|
|
UTF-8-moduso tajpu:
|
|
|
|
|
|
echo -e '\033%G'
|
|
|
|
|
|
|
|
Poste la konzolo komprenos UTF-8, do eblos ekzemple legi
|
|
diverslingvajn TTT-pagxojn en UTF-8 per lynx.
|
|
|
|
Por sxalti al la okbita moduso tajpu:
|
|
|
|
|
|
echo -e '\033%@'
|
|
|
|
|
|
|
|
En tiu okazo vi devas ankaux difini la uzatan 8-bitan signaron.
|
|
Bedauxrinde, en la nuna momento, la komandoj por tion fari estas
|
|
diversaj, depende de la linuks-distribuo. Sercxu, cxu vi havas
|
|
komandon consolechars, kaj cxu vi havas dosieron sub la nomo
|
|
/usr/share/consoletrans/iso03*. Eventuale vi devas aktualigi vian
|
|
pakon kbd aux anstatauxigi gxin per console-tools.
|
|
|
|
Vian preferatan solvon vi kompreneble aldonu en via startskripto por
|
|
ne cxiam devi tajpi gxin.
|
|
|
|
|
|
|
|
4. Metamail
|
|
|
|
La programeto Metamail estas uzata de aliaj programoj, aparte
|
|
retposxtaj kaj diskutgrupaj legiloj, se ili ne scias trakti iun MIME-
|
|
tipon. En la dosiero /etc/mailcap trovigxas informoj, kiel montri
|
|
tiajn MIME-tipojn. Por povi legi tekstojn koditajn laux UTF-8, ni
|
|
aldonos la sekvajn du liniojn al la dosiero /etc/mailcap:
|
|
|
|
|
|
text/plain; /plena/pado/al/utf8-l3 %s; \
|
|
test=test "`echo %{charset} | tr '[A-Z]' '[a-z]'`" = utf-8;\
|
|
copiousoutput
|
|
text/utf8; /plena/pado/al/utf8-l3 %s; copiousoutput
|
|
|
|
|
|
|
|
La duan linion ni aldonis, cxar kelkaj programoj provas mem trakti
|
|
mesagxojn en la formo text/plain, ecx se ili ne havas tauxgan tiparon
|
|
por gxi, ekzemple cxe Content-Type: text/plain; charset="utf-8".
|
|
|
|
La programeto utf8-l3 trovigxas en la 2a cxapitro "Kodoj".
|
|
|
|
|
|
5. X-fenestra sistemo
|
|
|
|
5.1. Tiparoj
|
|
|
|
Por trovi Latin-3-tiparojn kaj rilatajn informojn por la X-fenestra
|
|
sistemo vi rigardu en la Virtuala Esperanto-Biblioteko
|
|
<http://www.esperanto.net/veb> - sub la rubriko "Komputadaj fakoj".
|
|
|
|
Cxe la tiparoj vi trovas indikojn kiel instali ilin. Per:
|
|
|
|
|
|
xlsfonts -fn *iso8859-3
|
|
|
|
|
|
|
|
vi povas kontroli cxu la tiparoj (sukcese) estas instalitaj en via
|
|
sistemo. La proporciaj Adobe-tiparoj bone tauxgas por vidado en
|
|
Communicator, Knews, Xfmail...). Por Xterm kaj la Vi-variantoj vi uzu
|
|
la tiparojn de Alain Fagot.
|
|
|
|
La plej multajn X-ajn programojn vi povas voki tiel:
|
|
|
|
|
|
<programo> -fn <tiparnomo>
|
|
|
|
|
|
|
|
por ke ili uzu la tiparon tiparnomo.
|
|
|
|
Alternativo al la supre menciitaj tiparoj estas la uzado de TrueType-
|
|
tiparoj. Por tiuj tiparoj, originale uzataj de Vindozo kaj Makintosho
|
|
ekzistas biblioteko FreeType, kiu permesas uzi ilin ankaux kun
|
|
Linukso. Surbaze de tiu biblioteko ekzistas du tiparserviloj xfstt
|
|
kaj xfsft, kiuj servas TrueType-tiparojn al X-fenestroj. La necesajn
|
|
TrueType-tiparojn vi povas aux preni el ekzistanta Vindozo 9x/NT-
|
|
instalo aux ekzemple de la mikrosofta servilo
|
|
<http://www.microsoft.com/>. Atentu, ke vi bezonas unikodajn TrueType-
|
|
tiparojn. La okbitaj normale ne enhavas la esperantajn signojn aux en
|
|
maltauxgaj lokoj. Unikodaj estas ekz. la kutimaj Courier New, Arial,
|
|
Times New Roman kaj Lucida Sans Unicode.
|
|
|
|
|
|
5.1.1. xfstt
|
|
|
|
Xfstt <ftp://sunsite.unc.edu/pub/Linux/X11/fonts/> estas relative
|
|
simple instalebla solvo, kiu tamen havas la malavantagxon, ke gxi ne
|
|
realigas la tutan norman tiparservan protokolon.
|
|
|
|
Normale xfstt uzas Unikodon, kies unuaj 256 signoj estas la samaj kiel
|
|
cxe ISO-8859-1. Ekde la versio 0.9.8 oni povas rebildigi la unikodajn
|
|
signojn al aliaj kodoj. Ekzemple per la komandlinio:
|
|
|
|
|
|
xfstt --encoding iso8859-3,koi8-r,windows-1251
|
|
|
|
|
|
|
|
5.1.2. xfsft
|
|
|
|
Xfsft <ftp://ftp.dcs.ed.ac.uk/pub/jec/programs/xfsft/> estas pli
|
|
norma, sed pli malfacile instalebla solvo. Gxi estas fliko por X-
|
|
fenestroj. Do oni devas elpaki la fontaron de X, poste fliki gxin per
|
|
xfsft kaj rekompili. Por Linux ankaux ekzistas jam kompilita versio.
|
|
La programon Xfs (X-Font-Server) vi plej konvene lancxas en propra
|
|
"init"-skripto. La tiparojn oni poste instalas same kiel aliajn X-
|
|
tiparojn.
|
|
|
|
Same kiel cxe xfstt oni povas servi unikodan tiparon laux diversaj
|
|
kodoj. Ekzemple la linioj
|
|
|
|
arial.ttf -microsoft-arial-medium-r-normal--0-0-0-0-p-0-iso8859-1
|
|
arial.ttf -microsoft-arial-medium-r-normal--0-0-0-0-p-0-iso8859-2
|
|
arial.ttf -microsoft-arial-medium-r-normal--0-0-0-0-p-0-iso8859-3
|
|
|
|
|
|
|
|
en fonts.dir servas la tiparon Arial en la kodoj Latin-1, Latin-2 kaj
|
|
Latin-3. Atentu, ke en la versio 1.0.1 estis eraro pri Latin-3, kiu
|
|
en la sekvaj versioj estas korektita.
|
|
|
|
|
|
5.2. Tajpi E-signojn
|
|
|
|
La X-fenestro-sistemo permesas difini reagojn al klavpremoj de la
|
|
"kompona klavo" (plej ofte tiu estas difinita kiel AltGr) plus alia
|
|
klavo.
|
|
|
|
Ekzemple sur germana klavaro AltGr+q donas la signon '@'
|
|
|
|
Per la programo xmodmap oni povas difini, ke
|
|
|
|
|
|
AltGr+c -> cx
|
|
AltGr+Shift+c -> Cx
|
|
...
|
|
|
|
|
|
|
|
Por tio metu en vian uzanto-dosierujon dosieron ~/.Xmodmap. (Ofte gxi
|
|
jam estas tie kaj vi nur bezonas modifi gxin.) Kaj aldonu la sekvajn
|
|
liniojn:
|
|
|
|
|
|
keycode 54 = C NoSymbol AE
|
|
keycode 42 = G NoSymbol Ooblique
|
|
keycode 43 = H NoSymbol paragraph brokenbar
|
|
keycode 44 = J NoSymbol onequarter notsign
|
|
keycode 39 = S NoSymbol Thorn
|
|
keycode 30 = U NoSymbol Yacute
|
|
|
|
|
|
|
|
Ne cxiuj programoj gxuste traktas tion. Alia ebleco (vi povas uzi
|
|
ambaux variantojn samtempe) do estas, meti la 12 esperantoliterojn sur
|
|
la 12 funkcio-klavojn:
|
|
|
|
|
|
keysym F1 = F1 ae
|
|
keysym F2 = F2 AE
|
|
keysym F3 = F3 oslash
|
|
keysym F4 = F4 Ooblique
|
|
keysym F5 = F5 paragraph
|
|
keysym F6 = F6 brokenbar
|
|
keysym F7 = F7 onequarter
|
|
keysym F8 = F8 notsign
|
|
keysym F9 = F9 thorn
|
|
keysym F10 = F10 Thorn
|
|
keysym F11 = F11 yacute
|
|
keysym F12 = F12 Yacute
|
|
|
|
|
|
|
|
Certigu, ke dum la starto de la X-fenestro-sistemo lancxigxas la
|
|
ordono xmodmap ~/.Xmodmap. Normale en /usr/X11R6/lib/X11/xinit/xinitrc
|
|
jam trovigxas linioj kiel
|
|
|
|
|
|
usermodmap=$HOME/.Xmodmap
|
|
if [ -f $usermodmap ]; then
|
|
xmodmap $usermodmap
|
|
fi
|
|
|
|
|
|
|
|
6. KDE
|
|
|
|
La X-fenestra labormedio KDE dekomence estas evoluigita por uzado kun
|
|
multaj lingvoj. La versioj 1.x bazigxas sur okbitaj signokodoj. Laux
|
|
la respondeculoj, de la versio 2.0 gxi interne uzos Unikodon (fine de
|
|
1999).
|
|
|
|
La jxus aperinta versio 1.1 enhavas esperantan adapton por multaj
|
|
programoj. Vi devas elekti en la lingvoagordilo Esperanton por vidi la
|
|
menuojn, dialogojn ktp. en Esperanto. Por tio aktuale estas uzata
|
|
Latin-3.
|
|
|
|
Ekzistas ankaux iom da subteno por UTF-8. Tamen nur tiel, ke gxi
|
|
provas rebildigi la unikodajn signojn al signoj de la aktuale uzata
|
|
tiparo. Do rigardante UTF-8-koditan esperantan TTT-pagxon uzante
|
|
Latin-3-tiparon, vi vidas la Esperanto-signojn, sed ekzemple neniujn
|
|
cirilajn signojn sampagxe. Krome pro la rebildigo la distancoj al la
|
|
najbaraj signoj ne estas gxustaj.
|
|
|
|
|
|
7. Netscape Communicator
|
|
|
|
Ofta bezono de Esperanto-tiparoj estigxas dum la legado de interretaj
|
|
pagxoj kaj diskutgrupaj artikoloj. Netscape Communicator ja permesas
|
|
difini kaj uzi multajn diversajn kodojn por rigardi diverslingvajn
|
|
dokumentojn, sed bedauxrinde gxi ne rekte subtenas Latin-3-kodon.
|
|
Anstatauxe vi povas uzi la kodon "User-defined". Por tio elektu en la
|
|
menuo "Edit Preferences", iru al la dialogo "Appearance Fonts", elektu
|
|
tie la kodon "User-defined" kaj alordigu konvenajn Latin-3-tiparojn.
|
|
|
|
Nun vi povas elekti en la menuo "View Encoding User-Defined" por legi
|
|
dokumenton koditan laux normo Latin-3.
|
|
|
|
Tamen ekzistas pagxoj, kiujn Netscape Communicator cxiam montras per
|
|
la Latin-1-tiparo. Por rigardi cxiujn pagxojn kun Latin-3-tiparo, vi
|
|
povus en la dialogo "Appearance Fonts" elekti Latin-3-tiparon por la
|
|
kodo "Western (iso-8859-1)". Tio ne estas simpla, cxar Netscape por
|
|
tiu kodo nur akceptas tiparojn, kies nomoj finigxas per "-1". Tial vi
|
|
devas aldoni kelkajn liniojn en la dosiero "fonts.alias" de la
|
|
dosierujo kun Latin-3-tiparoj. Por cxiu Latin-3-tiparo, kiun Netscape
|
|
uzu, aldonu liniojn kiel la sekvajn:
|
|
|
|
|
|
"-adobe-helvetica-medium-r-normal--8-80-75-75-p-46-iso8859-3" 3adobe-helvetica-8
|
|
"-adobe-helvetica3-medium-r-normal--8-80-75-75-p-46-iso8859-1" 3adobe-helvetica-8
|
|
|
|
|
|
|
|
Poste, vi povas alordigi la tiparon kiel "Helvetica3 (Adobe)" al la
|
|
kodo "Western (iso-8859-1)".
|
|
|
|
Bedauxrinde oni ne povas legi la esperantajn literojn en unikodaj
|
|
tekstoj. Unikodaj tekstoj estas aperigitaj tiel, ke la signoj estas
|
|
prenitaj el konvenaj okbitaj tiparoj. Tiel vi bone povas legi
|
|
cirilajn, grekajn ecx cxinajn literojn, sed pro la nesuficxa subteno
|
|
de Latin-3 anstataux supersignaj literoj vi vidas nur demandosignon
|
|
:-(
|
|
|
|
Cetere mi rimarkis eraron en Netscape Communicator 4.0x Se oni legas
|
|
diskutgrupon, oni komence ne vidas Esperanto-signojn, kvankam kiel
|
|
kutima kodo estas elektita "User-Defined". Sed post elekto de iu alia
|
|
kodo kaj posta reelekto de la kodo "User-Defined" vi vidas la e-ajn
|
|
signojn.
|
|
|
|
|
|
8. Xterm
|
|
|
|
Por vidi esperantajn signojn en Xterm, vi povas meti la sekvan linion
|
|
en la dosieron ~/.Xresources:
|
|
|
|
|
|
xterm*font: <tiparnomo>
|
|
|
|
|
|
|
|
Kiel <tiparnomo>n donu iun konvenan Latin-3-tiparon. (t.e. unu el la
|
|
nomoj ricevitaj per xlsfonts -fn *iso8859-3).
|
|
|
|
Aux voku Xterm rekte tiel:
|
|
|
|
|
|
xterm -fn <tiparnomo>
|
|
|
|
|
|
|
|
Tio funkcias ankaux en kelkaj aliaj programoj, ekz. en Emakso. Se vi
|
|
ofte bezonas jen vian nacian jen Latin-3an kodon, estas rekomendinde
|
|
difini alinomon en .bashrc:
|
|
|
|
|
|
alias eterm='xterm -fn fixed-l3' # simile por aliaj programoj
|
|
|
|
|
|
|
|
9. Redaktiloj
|
|
|
|
9.1. Redaktiloj kun Latin-3/Unikod-subteno
|
|
|
|
Redaktiloj, kiuj kapablas trakti Latin-3 kaj/aux Unikodon estas la Vi-
|
|
variantoj Vim kaj Elvis kaj redaktiloj Yudit, Wily
|
|
<http://www.cs.su.oz.au/~gary/wily/>, Sam <http://plan9.bell-
|
|
labs.com/plan9/unixsrc/>, SSam
|
|
<http://www.westley.demon.co.uk/src/ssam-1.9.tar.gz>. UTF-respekta
|
|
pakajxo de regulaj esprimoj estas cxe
|
|
http://www.westley.demon.co.uk/src/libutf-2.10.tar.gz
|
|
<http://www.westley.demon.co.uk/src/libutf-2.10.tar.gz>, kiun ekzemple
|
|
bezonas SSam.
|
|
|
|
Pli da informoj pri Wily kaj Sam vi trovas ankaux en la arhxivo de
|
|
posxtlisto pri Wily
|
|
<http://wwwtios.cs.utwente.nl/archive/wilyfans/threads.html>.
|
|
|
|
|
|
Al Emakso ni dedicxas apartan cxapitron.
|
|
|
|
|
|
9.2. Vi (Elvis, Vim)
|
|
|
|
Kun la Vi-variantoj Vim kaj Elvis en la aktualaj versioj vi povas
|
|
senprobleme uzi la samajn latin-3-tiparojn kiel kun Xterm.
|
|
|
|
Se vi lancxas ilin en propra fenestro, uzu la elekton -fn <tiparnomo>:
|
|
|
|
|
|
|
|
elvis -fn fixed-l3
|
|
vim -g -fn fixed-l3
|
|
|
|
|
|
|
|
Por tajpi esperantajn signojn, vi povas aux uzi la metodon laux la 3a
|
|
cxapitro aux uzi la sekvajn difinojn:
|
|
|
|
|
|
|
|
digraph G^ X
|
|
digraph g^ x
|
|
digraph H^ &
|
|
digraph h^ 6
|
|
digraph J^ ,
|
|
digraph j^ <
|
|
digraph C^ F
|
|
digraph c^ f
|
|
digraph S^ ^
|
|
digraph s^ ~
|
|
digraph U^ ]
|
|
digraph u^ }
|
|
set digraph
|
|
|
|
|
|
|
|
Metu tiujn difinojn en dosieron, ekz. ~/.elvis.lat3 kaj lancxu:
|
|
|
|
|
|
|
|
elvis -fn fixed-l3 +source~/.elvis.lat3
|
|
|
|
|
|
|
|
Nun vi povas tajpi ekz. la literon gx per la klavoj ^Kg^ (Ctrl-k g
|
|
cirkumflekso) aux cirkumflekso, retropasxo, g.
|
|
|
|
Vim <http://www.math.fu-berlin.de/~guckes/vim/> kaj Elvis
|
|
<ftp://ftp.cs.pdx.edu/pub/elvis/README.html> vi trovas jen ankaux en
|
|
Interreto.
|
|
|
|
|
|
10. Redakti per Emakso (Emacs)
|
|
|
|
|
|
|
|
10.1. Emakso 19.34
|
|
|
|
|
|
|
|
10.1.1. Vidi E-signojn
|
|
|
|
Por vidi E-signojn en Emakso, vi devas certigi, ke Emakso uzas
|
|
Latin-3-tiparon. Tion vi povas atingi per aldono de la sekva linio en
|
|
la dosiero ~/.Xdefaults:
|
|
|
|
|
|
Emacs.font: <tiparnomo>
|
|
|
|
|
|
|
|
Kiel <tiparnomo>n indiku iun konvenan Latin-3-tiparon.
|
|
|
|
Same kiel cxe Xterm kaj kelkaj aliaj programoj funkcias:
|
|
|
|
|
|
emacs -fn <tiparnomo>
|
|
|
|
|
|
|
|
10.1.2. Tajpi
|
|
|
|
Se vi uzas Emakson sub X-fenestroj vi per la solvo realigita sub
|
|
cxapitro 3 bone povas tajpi. Sed ekzistas alia alternativo, la moduso
|
|
"iso-accents-mode". Por instrui al tiu moduso la lingvon Esperanto,
|
|
aldonu tauxgajn difinojn en la dosiero iso-acc.el.
|
|
|
|
|
|
("esperanto"
|
|
(?^ (?C . ?\306) (?G . ?\330) (?H . ?\246) (?J . ?\254)
|
|
(?S . ?\336) (?U . ?\335) (?c . ?\346) (?g . ?\370)
|
|
(?h . ?\266) (?j . ?\274) (?s . ?\376) (?u . ?\375))
|
|
(?' (?C . ?\306) (?G . ?\330) (?H . ?\246) (?J . ?\254)
|
|
(?S . ?\336) (?U . ?\335) (?c . ?\346) (?g . ?\370)
|
|
(?h . ?\266) (?j . ?\274) (?s . ?\376) (?u . ?\375))
|
|
)
|
|
|
|
|
|
|
|
La sintakson divenu de la jam enhavitaj lingvoj, gxi iom varias en la
|
|
diversaj Emaks-versioj. La supra ekzemplo difinas la esperantosignojn
|
|
por la kombinoj ^+<litero> kaj '+<litero>. Poste kompilu la dosieron
|
|
al iso-acc.elc. Ekde nun vi povas funkciigi viajn tajperojn per la
|
|
komandoj:
|
|
|
|
|
|
M-x iso-accents-mode
|
|
M-x iso-accents-customize
|
|
language: Esperanto
|
|
|
|
|
|
|
|
Atentu, ke se la cirkumflekso cxe vi estas senpasxa klavo (t.e. gxi
|
|
aperas nur post premo de ^(cirkumflekso) kaj alia klavo), vi ne povas
|
|
uzi gxin en tiu Emaks-moduso, anstatauxe uzu alian signon, ekz. '+c
|
|
por tajpi cx. Kelkaj ecx tajpas c+x por cx.
|
|
|
|
Por pli facile atingi tiun tajpmoduson, metu la sekvajn liniojn en la
|
|
dosieron ~/.emacs:
|
|
|
|
|
|
(defun esperanto-mode ()
|
|
(interactive)
|
|
(iso-accents-mode)
|
|
(iso-accents-customize "esperanto")
|
|
)
|
|
(global-set-key "\C-ce" 'esperanto-mode)
|
|
|
|
|
|
|
|
Poste per premo de C-c e (t.e. Ctrl+c e) vi trovigxas en Esperanto-
|
|
moduso. Estus avantagxe, difini ankaux tian klavmallongigon por
|
|
reatingi normalan moduson.
|
|
|
|
|
|
10.2. Emakso 20.* kaj MULE
|
|
|
|
notoj: Pri tiuj Emakso-variantoj Lee Sau Dan donis la sekvajn
|
|
indikojn:
|
|
|
|
Emakso 20.* kaj MULE normale povas trovi la tauxgajn tiparojn, se ili
|
|
jam estas instalitaj en la X-servilo aux tiparserviloj.
|
|
|
|
Emakso 20.* povas montri latin-3-literojn se vi uzas gxin sur teksta
|
|
ekrano kun funkciigita latin-3-a tiparo. Informu Emakson pri tio per
|
|
la klavpremoj:
|
|
|
|
|
|
|
|
C-x C-m t iso-8859-3 RET
|
|
|
|
|
|
|
|
Por tajpado de Esperantosignoj, klavu unu el:
|
|
|
|
|
|
|
|
C-u C-\ esperanto-postfix
|
|
C-u C-\ esperanto-prefix
|
|
C-u C-\ esperanto-alt-postfix
|
|
|
|
|
|
|
|
Utilas ankaux
|
|
|
|
|
|
M-x set-language-environment latin-3 RET
|
|
|
|
|
|
|
|
aux se vi ofte bezonas tion, metu en .gnu-emacs ekzemple:
|
|
|
|
|
|
|
|
(set-language-environment "latin-3")
|
|
(setq default-input-method "esperanto-postfix")
|
|
|
|
|
|
|
|
11. Retposxto per Xfmail 1.3
|
|
|
|
Xfmail estas retposxtprogramo kun plena MIME-subteno. Oni agordas
|
|
gxin ene de la grafika surfaco. Sub la menuo "Misc" vi povas elekti
|
|
diversajn menupunktojn por la konfigurado.
|
|
|
|
La menupunkto "Appearance" kondukas al listo, kie oni povas rilatigi
|
|
kodojn kaj tiparojn. Unue premu "Add" kaj indiku la plenan nomon de
|
|
latin-3-tiparo. Ekz.
|
|
|
|
|
|
-adobe-helvetica-medium-r-normal--12-120-75-75-p-67-iso8859-3
|
|
|
|
|
|
|
|
La tiparnomo nun aperas en la maldekstra listo. Por rilatigi gxin al
|
|
la kodo "iso-8859-3" vi devas unue elekti tiun kodon en la dekstra
|
|
listo kaj poste elekti la tiparon en la maldekstra listo. Nun premu
|
|
"OK".
|
|
|
|
Xfmail enhavas internan redkatilon per kies menuo "Language" vi povas
|
|
elekti la gxustan kodon.
|
|
|
|
Se vi volas uzi eksteran redaktilon vi povas iri per la menupunkto
|
|
"Config Misc" kaj la butono "View/Edit" al pagxo, kie vi povas indiki
|
|
gxin, ekzemple per:
|
|
|
|
|
|
elvis -fn <tiparnomo> +source~/.elvis.lat3
|
|
|
|
|
|
|
|
Jen vi trovas Xfmail
|
|
<http://Burka.NetVision.net.il/xfmail/xfmail.html> en la reto.
|
|
|
|
Atentu ankoraux alian aferon. Estas ne cxiam facile sendi okbitan
|
|
mesagxon. Cxar kelkaj serviloj ankoraux funkcias sepbite kaj simple
|
|
ignoras la okan biton tiel, ke viaj E-literoj farigxas iuj aliaj
|
|
signoj. Se vi tamen volas sendi okbite kaj uzas lokan Sendmail, vi
|
|
startu gxin kun la elekto -B8BITMIME.
|
|
|
|
Por trasendi okbitajn mesagxojn tra sepbitaj medioj ekzistas la normo
|
|
"quoted printable". Tiu rekodas okbitajn signoj per signaro =NN, cxe
|
|
kio NN estas la kodero de la signo. Mi rekomendas ensxalti tiun
|
|
rekodon. Per la menupunkto "Config Display" kaj la butono "Charsets"
|
|
vi povas aperigi pagxon, kiu ebligas ensxalti "Quoted-printable" kaj
|
|
ankaux elekti la kodon, kiun XFMail automate ensxaltu, kiam vi skribas
|
|
novan mesagxon aux respondas al retmesagxo.
|
|
|
|
|
|
12. Diskutgrupoj per Knews
|
|
|
|
|
|
Knews (Karl's threaded newsreader for X) estas legilo por
|
|
diskutgrupoj, kiu kapablas rekoni kaj skribi gxustajn MIME-kapliniojn
|
|
pri la signokodo. Por uzi Latin-3 oni devas aldoni kelkajn liniojn al
|
|
la agordaj dosieroj.
|
|
|
|
Dum la instalo de Knews, la dosiero Knews.ad estas kopiata el la
|
|
fontdosierujo al /usr/X11R6/lib/X11/app-defaults/Knews.
|
|
|
|
Aldonu en tiu dosiero la sekvajn liniojn:
|
|
|
|
|
|
Knews.iso-8859-3.bodyFont: \
|
|
-*-helvetica-medium-r-normal-*-*-120-*-*-*-*-iso8859-3
|
|
Knews.iso-8859-3.quoteFont: \
|
|
-*-helvetica-medium-r-normal-*-*-120-*-*-*-*-iso8859-3
|
|
Knews.iso-8859-3.headerFont: \
|
|
-*-helvetica-medium-r-normal-*-*-120-*-*-*-*-iso8859-3
|
|
|
|
Knews.editCommand: elvis +%i %s -fn fixed-l3 +source~/.elvis.lat3
|
|
|
|
|
|
|
|
Anstataux Elvis vi povas ankaux uzi ekzemple Emakson kiel redaktilo.
|
|
|
|
Por povi legi ankaux esperantajn afisxojn kun malgxusta kaplinio pri
|
|
kodo aux koditajn laux UTF-8, estas avantagxe aldoni sub
|
|
|
|
|
|
Knews.baseTranslations: #override \n\
|
|
|
|
|
|
|
|
la linion:
|
|
|
|
|
|
c <Key> e: mime-hack(text/plain, 8bit) \n\
|
|
c s <Key> u: mime-hack(text/utf8, 8bit) \n\
|
|
|
|
|
|
|
|
Atentu, la \n\, kiu finu cxiun linion en la alineo krom la lastan.
|
|
|
|
Nun per Ctrl-e oni povas sxalti en cxiu afisxo al la implicita kodo.
|
|
Per Ctrl-Shift-u vi povas sxalti al la MIME-tipo text/utf8. Cxar
|
|
Knews ne scias trakti gxin, gxi demandas Metamail kaj montras la
|
|
tekston kiel difinita en /etc/mailcap. En la sekcio pri Metmail ni
|
|
difinis, ke text/utf8 estu konvertata al Latin-3. Tial sxangxu ankaux
|
|
la linion pri Knews.copiousoutput al:
|
|
|
|
|
|
Knews.copiousOutput: exec xterm \
|
|
-fn 'fixed-l3' -e /bin/sh -c '(%C) | less'
|
|
|
|
|
|
|
|
Anstataux fixed-l3 enmetu la de vi preferatan Latin-3-tiparon.
|
|
|
|
La implicitan kodon (uzatan cxe Ctrl-e) oni difinas en la dosiero
|
|
~/.knews/config-* (* estas la uzata diskutgrupa servilo. Tiu dosiero
|
|
estas auxtomate kreata cxe la unua lancxo de Knews. Aldonu la sekvan
|
|
linion:
|
|
|
|
|
|
*esperanto*defaultCharset: iso-8859-3
|
|
|
|
|
|
|
|
Nun en cxiu diskutgrupo, kiu enhavas la nomon "esperanto", estas uzata
|
|
la kodo Latin-3 kiel implicita.
|
|
|
|
Jen vi trovas Knews <http://www.matematik.su.se/~kjj/> en Interreto.
|
|
|
|
13. TeX / LaTeX
|
|
|
|
Por produkti la supersignajn literojn en TeX, vi normale tajpas:
|
|
|
|
|
|
\^C \^c \^G \^g \^H \^h \^J \^{\j} \^S \^s \u{U} \u{u}
|
|
|
|
|
|
|
|
La \j cetere estas 'j' sen la punkto. Tamen, se vi skribas longajn
|
|
tekstojn, estas iom tede skribi tiujn ordonojn. Do estas avantagxe
|
|
krei dosieron esperanto.sty kun la sekva enhavo:
|
|
|
|
|
|
\let\mathcaret=^
|
|
|
|
\def\esperantocaret#1{
|
|
\ifx#1u\u{#1}\else
|
|
\ifx#1U\u{#1}\else
|
|
\ifx#1j\^{\j}\else
|
|
\^{#1}\fi\fi\fi
|
|
}
|
|
|
|
\catcode`\^=\active
|
|
|
|
\def^{\ifmmode\let\next\mathcaret
|
|
\else\let\next\esperantocaret
|
|
\fi\next}
|
|
|
|
|
|
|
|
Tio permesas skribi ^C ^c ... ^U ^u por la esperantaj literoj. Iom
|
|
komplikas la aferon, ke la signo ^ estas ankaux uzata por supraj
|
|
indicoj en la matematika moduso, t. e. por matematikaj formuloj. Do vi
|
|
ne povas uzi tiujn mallongigojn en formuloj ekzemple. (Pro tio ankaux
|
|
la konfuzigaj linioj kun "mathcaret" en la supraj difinoj)
|
|
|
|
Tamen la supra solvo povas kauxzi diversajn problemojn kun makrooj aux
|
|
en matematikaj formuloj. Pro tio Albert Reiner sendis al mi pli bonan
|
|
solvon, kiu uzas la grado-signon anstataux la tegmenteto:
|
|
|
|
|
|
|
|
\gdef\espon{\catcode`\*\active\relax}%
|
|
\gdef\espoff{\catcode`\*12\relax}%
|
|
%
|
|
{%
|
|
\catcode`\@11 % por kasxi kelkajn makrojn
|
|
\espon % ensxalti Esperanton por la difinoj
|
|
\gdef*{\relax\esper@nto}%
|
|
\gdef\esper@nto#1{%
|
|
\ifx #1C\^C%
|
|
\else\ifx #1c\^c%
|
|
\else\ifx #1G\^G%
|
|
\else\ifx #1g\^g%
|
|
\else\ifx #1H\^H%
|
|
\else\ifx #1h\^h%
|
|
\else\ifx #1J\^J%
|
|
\else\ifx #1j\^\j%
|
|
\else\ifx #1S\^S%
|
|
\else\ifx #1s\^s%
|
|
\else\ifx #1U\u U%
|
|
\else\ifx #1u\u u%
|
|
\fi\fi\fi\fi\fi\fi\fi\fi\fi\fi\fi\fi}%
|
|
}%
|
|
\espon % ensxalti Esperanton
|
|
|
|
|
|
|
|
(rim.: En la supra ekzemplo anstatauxigu la steleton * per la
|
|
gradosigno . La sintakso de la SGML-dokumenttipo ne traktas
|
|
gradosignon en tiu loko gxuste.)
|
|
|
|
Se vi ebligis la uzadon de Latin-3 en via sxatata redaktilo, vi povas
|
|
ankaux rekte traduki la Latin-3-kodojn al la esperantaj signoj:
|
|
|
|
|
|
\catcode`\cx=\active \defcx{\^c}
|
|
\catcode`\gx=\active \defgx{\^g}
|
|
\catcode`\hx=\active \defhx{\^h}
|
|
\catcode`\jx=\active \defjx{\^\j}
|
|
\catcode`\sx=\active \defsx{\^s}
|
|
\catcode`\ux=\active \defux{\u u}
|
|
\catcode`\Cx=\active \defCx{\^C}
|
|
\catcode`\Gx=\active \defGx{\^G}
|
|
\catcode`\Hx=\active \defHx{\^H}
|
|
\catcode`\Jx=\active \defJx{\^J}
|
|
\catcode`\Sx=\active \defSx{\^S}
|
|
\catcode`\Ux=\active \defUx{\u U}
|
|
|
|
|
|
|
|
Noto: En la supra ekzemplo vi devas anstatauxigi la esperantajn
|
|
literojn cx ... Ux en cxiu linio kaj maldekstre kaj dekstre per la
|
|
gxustaj literoj laux Latin-3-kodo.
|
|
|
|
Cetere pli ampleksa dosiero esperant.sty estas enhavata en la Babel-
|
|
pakajxo por LaTeX2e. Simple kontrolu per locate esperant, cxu gxi eble
|
|
jam estas instalita cxe vi. Gxi ekzemple ankaux kreas esperantajn
|
|
titolojn en la enhavtabelo kaj indeksoj.
|
|
|
|
Por uzi la pakajxon, tajpu
|
|
|
|
sub TeX:
|
|
|
|
|
|
|
|
\input{esperant.sty}
|
|
|
|
|
|
|
|
sub LaTeX:
|
|
|
|
|
|
\usepackage[esperanto]{babel}
|
|
|
|
|
|
|
|
Ioma problemo estas, ke en tiparoj aliaj ol la normala "Computer
|
|
Modern" ne trovigxas la senpunkta j. Por kasxi la punkton super j
|
|
ekzistas dosiero dotlessj.sty <ftp://ftp.tex.ac.uk/tex-
|
|
archive/macros/latex/contrib/supported/carlisle/dotlessj.sty>.
|
|
Detalaj informoj pri gxi trovigxas cxe Edmundo
|
|
<http://www.rano.demon.co.uk/dotlessj.html>.
|
|
|
|
|
|
14. Esperanto-subteno en internaciigitaj programoj
|
|
|
|
Kelkaj Gnu-programoj kaj aliaj estas internaciigitaj. T.e. iliaj
|
|
mesagxoj povas aperi en diversaj lingvoj. Tamen la Esperanto-tradukoj
|
|
de tiuj programoj nur nun estas komencataj. Sed ja vi povas kontroli,
|
|
cxu en via sistemo ekzistas dosierujo /usr/share/locale/eo aux cxu cxe
|
|
la fontdistribuoj de viaj programoj estas iuj dosieroj po/eo.po. Se
|
|
jes, la programoj kapablas montri esperantajn mesagxojn. Por vidi
|
|
tiujn mesagxojn, vi devas difini la variablon LANG aux LANGUAGE en la
|
|
cxirkauxajxo de la programo.
|
|
|
|
Por unuopa ordono vi povas ekzemple tajpi tiel:
|
|
|
|
|
|
LANG=eo <programo>
|
|
|
|
|
|
|
|
Aux vi povas dauxre difini la preferatajn lingvojn, se vi metas en
|
|
vian startskripton ion kiel
|
|
|
|
|
|
export LANG=eo:de:en # en bash
|
|
|
|
setenv LANG eo:de:en # en tcsh
|
|
|
|
|
|
|
|
Tio signifas: lauxeble uzu Esperanton, alikaze la germanan lingvon,
|
|
aux se ankaux tiu ne estas subtenata de la programo, uzu la anglan.
|
|
|
|
Forumo por la adaptado de linuksaj programoj al Esperanto cetere estas
|
|
la retposxtlisto eo@li.org, al kiu vi povas aligxi per sendo de la
|
|
vorto subscribe en la korpo de mesagxo al eo-request@li.org.
|
|
|
|
|
|
15. Esperanto-signoj en HTML-tekstoj
|
|
|
|
Vi povas uzi la Latin-3-koderojn por montri E-signojn en HTML-teksto.
|
|
La normo volas, ke tiukaze vi metu la sekvan linion en la kapon
|
|
(<head>...</head>) de via dosiero:
|
|
|
|
<meta http-equiv="Content-type" content="text/html; charset=ISO-8859-3">
|
|
|
|
|
|
|
|
Bedauxrinde Netscape Communicator kaj eble ankaux aliaj TTT-legiloj
|
|
misinterpretas tiun linion kaj malhelpas, ke ecx per via "User-
|
|
defined"-kodo vidigxos E-signoj. Alikaze en TTT-legiloj kiuj bone
|
|
atentas la normon (ekz. Kfm), vi vidas la esperantaj signojn nur, se
|
|
tiu linio trovigxas en la dosiero.
|
|
|
|
Pri kodado per Unikodo, legu la informpagxon cxe Aaron Irvine
|
|
<http://www.cs.qub.ac.uk/~AD.Irvine/lat3.html>. Pro la problemoj de
|
|
Netscape Communicator rilate al E-signoj en Unikodo ni malrekomendas
|
|
la uzon de Unikodo en pure esperantaj HTML-tekstoj. Por multlingvaj
|
|
tekstoj eble ne ekzistas pli tauxga alternativo. Sed por Esperanto uzu
|
|
prefere Latin-3 ankoraux iom da tempo.
|
|
|
|
|
|
|